Analiza przypadku. Ekshumacja urny z prochami.
W 2000 roku żona dokonała pochówku urny z prochami męża w grobie ziemnym na cmentarzu komunalnym należącym do gminy X. Dokonała opłaty za miejsce na 20 lat w wysokości 1000 zł (opłata dotyczy samego placu, nie dotyczy ona usługi wykopania i zakopania urny w tym grobie). Wniesioną opłatą opiekun grobu zastrzegł to miejsce administratorowi cmentarza do roku 2020. Do 2020 roku administrator cmentarza nie może dysponować tym miejscem, czyli nie ma prawa w nim pochować żadnej obcej osoby.
W 2010 roku wdowa postanowiła przeprowadzić się do innego miasta i urządzić tam grób, przenosząc urnę z prochami zmarłego męża z obecnego cmentarza. Spełniła wymogi formalne – uzyskała zgodę inspektora sanitarnego i dokonała ekshumacji urny z grobu oraz zrealizowała pochówek w nowym miejscu.
Czynność ekshumacji spowodowała, że grób jest pusty. Miejsce zaś zgodnie z wniesioną opłatą w 2000 roku jest opłacone jeszcze przez kolejnych 10 lat do 2020 roku. Co powinna zrobić wdowa z pustym grobem?
Co z pustym miejscem grzebalnym po ekshumacji ?
Poniżej prezentujemy praktykę stosowaną na cmentarzach komunalnych.
- Miejsce pozostaje w dyspozycji wdowy do 2020 roku i po tym czasie, jeśli nie wniesie ona opłaty za kolejne 20 lat administrator przeznaczy to miejsce do pochowania innej osoby zmarłej.
- Rozmowa z administratorem cmentarza w sprawie zwrotu miejsca pod warunkiem zwrotu za niewykorzystane lata, czyli zwrot za 10 lat. Administrator zwraca kwotę 500 zł wdowie a tym samym może dokonać pochówku w tym miejscu innej osoby.
- Sporządzenie umowy cesji – przeniesienia praw do miejsca na rzecz innej osoby. Przy czym należy obowiązkowo powiadomić administratora cmentarza, że zgodnie z umową cesji zmienia się dysponent miejsca. Należy załączyć kopię umowy. Nowy dysponent powinien mieć świadomość, że jego prawa do tego miejsca będą ograniczone tylko do 2020 roku. Chyba, że w tym czasie dokona pochówku w tym miejscu i wniesie odpowiednią opłatę – proporcjonalną – tak by osoba pochowana spoczywała w grobie opłaconym na kolejne 20 lat od roku pochówku.
Warto podkreślić, że zwrotowi w tym przypadku nie podlegają opłaty pobrane przy zakupie miejsca a związane były z usługami cmentarnymi/grabarskimi czyli wykopanie grobu.
Dobra praktyka cmentarna.
Zasadniczo cmentarze komunalne postępują tak jak opisaliśmy to powyżej. Ważne jest by regulaminy cmentarzy nie stanowiły innego prawa niż to, które zawarte jest w Ustawie o Cmentarzach i Chowaniu Zmarłych czy w Kodeksie Cywilnym. Jeśli regulamin cmentarza zawiera zapis, że grób po ekshumacji zwłok lub urny z prochami przepada na rzecz cmentarza to takie działanie jest w kolizji z obowiązującym prawem. Na ten temat wielokrotnie wypowiadał się UOKiK zabraniając stosowania przez cmentarze praktyk monopolistycznych. Taki regulamin nie powinien być opublikowany przez organ nadzorczy np. Wojewodę. Regulaminy cmentarzy komunalnych są aktami prawa miejscowego. Co oznacza, że organem właściwym do ich stanowienia są np. Rady Miast. Regulamin wprowadza się uchwałą. Regulamin nie może być wprowadzony przez Dyrektora Cmentarza, Prezesa Spółki, która zarządza cmentarzem lub inną osobę zwykłym zarządzeniem. Te osoby nie posiadają kompetencji i podstaw prawnych do tej czynności.
Wszelkie zapisy w regulaminie, który został wadliwie wprowadzony uchylają Sądy Powszechne w przypadku spraw, które toczą się z powództwa np. cywilnego lub postępowania administracyjnego.
Chciałbym się dowiedzieć jaki zapis ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych lub Kodeksu cywilnego narusza zapis (w prawidłowo uchwalonym regulaminie, stanowiącym akt prawa miejscowego) o utracie prawa do grobu w przypadku przeprowadzenia ekshumacji? Prawo do grobu jest przedmiotem prawa cywilnego, a umowa o pochowanie czynnością prawną o charakterze cywilnoprawnym. Umowa zawierana jest pomiędzy podmiotem zarządzającym cmentarzem a osobą zainteresowaną. Umowa ta może być zawarta w dowolnej formie, nawet w sposób dorozumiany – przyjęcie zwłok do pochowania i uiszczenie opłaty. Sąd Najwyższy określa prawo do grobu jako „swoisty stosunek cywilnoprawny”… Podsumowując zawierając umowę z zarządca cmentarza akceptujemy warunki regulaminu.
Nie mogę pominąć kwestii powielania informacji o przysługującym w tym konkretnym przypadku prawie do grobu na okres 20letni. Art. 7 ust 3 ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych wprost reguluje kwestie opłat i czasookresu prawa do grobu w przypadku urn. Idąc tokiem myślenia autora prędzej należałoby użyć rzadko już stosowanego określenia „grobu wieczystego”
Ekshumacja nie pozbawia osób uprawnionych prawa do wykupionego wcześniej miejsca grzebalnego. Mowa tu o prawie majątkowym. W orzeczeniach Sądów podnoszone są prawa materialne opiekunów grobów, które po ekshumacji nie mogą być wyeliminowane przez zastosowanie przepisu w Regulaminie cmentarza.
Link do jednego z orzeczeń: http://orzeczenia.wroclaw.sa.gov.pl/content/$N/155000000000503_I_ACa_000147_2013_Uz_2013-03-18_001
Regulamin pozbawiałby wówczas własności materialnej, prawa majątkowego, jaką stanowi udostępnione miejsce, wykupione wcześniej przez opiekunów. Będzie wówczas mowa o naruszeniu prawa majątkowego. W porozumieniu z osobą zainteresowaną zbyciem pustego miejsca można dokonać korekty opłat jeśli grób takim podlegał i wówczas miejsce może być ponownie użyte. W przypadku grobów murowanych kwestia zakupu przez opiekunów elementów żelbetowych grobu czy innych materiałów jest równie problematyczne w praktyce. Z uwagi na fakt należałoby odkupić elementy i ponownie je odsprzedać, co jest działaniem nieprawidłowym.
Regulamin nie może przyznawać prymatu właścicielowi cmentarza do tej czynności. Jest to działanie w sprzeczności z prawem antymonopolowym, ustawa z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów, którym podlegają zarządzający cmentarzami. Taki zapis w Regulaminie cmentarza stawia właściciela cmentarza na pozycji dominującej w tej kwestii. Nie może on ograniczać opiekuna grobu i pozbawiać go możliwości zawarcia umowy cesji praw do miejsca grzebalnego z dowolną osobą. Cmentarz jest przestrzenią użyteczności publicznej, ma służyć lokalnej społeczności, która ma prawo do korzystania z niego w sposób gwarantowany przez prawo. Nikt nie może ograniczać tego prawa aktem o niższej randze.
Ustawa o cmentarzach nie przewiduje stosowania określenia tzw. grobu wieczystego, stąd wśród administratorów cmentarzy komunalnych panuje powszechne używanie określenia miejsc grzebalnych udostępnionych na czas nieokreślony. Dotyczy to miejsc, które nie podlegają opłatom co 20 lat.
Ocena prawidłowo uchwalonego Regulaminu cmentarza należy do Sądu. Jeśli organ nadrzędny – Wojewoda – nie wniósł zastrzeżeń do zapisów Regulaminu, to nie oznacza to, że zapisy w nim zawarte nie są w kolizji z prawem. Jest wiele Regulaminów, które funkcjonują ale zawierają nieprawidłowe zapisy. Organ nadrzędny nie dokonał ich oceny merytorycznej. Nie można zatem określić, że Regulaminy te są prawidłowe. Najczęściej w sprawach spornych Sądy szczegółowo analizują zapisy Regulaminów. I to one mają prawo do oceny ich prawidłowości. Regulamin prawidłowo uchwalony z pewnością nie może być w kolizji z prawem ani nie powinien powtarzać zapisów innych Ustaw. Nie powinien również być dokumentem, który będzie interpretował przepisy prawa z uwagi na fakt, że Rada Miasta która go uchwala, nie jest organem do tego uprawnionym.
Chciałabym się dowiedzieć, czy rozebranie pomnika po ekshumacji (w przypadku otrzymania zwrotu pieniędzy za dzierżawę miejsca i przekazania go administratorowi) jest obowiązkiem dysponenta?
Pomnik czy też nagrobek stanowi materialną własność inwestora czyli najczęściej opiekuna grobu.
Jeśli opiekun grobu otrzymał zwrot środków za niewykorzystane lata, to powinien przywrócić miejsce
do stanu pierwotnego i usunąć wzniesiony pomnik na własny koszt.
moje pytanie dotyczy cmentarza parafialnego ( w wielu komentarzach dot. innych spraw podnoszone są kwestie , ze nie stosują się one do obowiązujących przepisów prawnych ) =
—- czy można dokonać cesji grobu murowanego wielo katakumbowego ? Zarząd cmentarza stosuje bezwzględnie zasadę pierwokupu wypłacając symboliczną kwotę;
—–czy po dokonaniu ekshumacji kiedy grób wielo katakumbowy ( opłacany na bieżąco ) jest pusty to pozostaje on nadal w zarządzaniu dotychczasowego dysponenta ?
Grób murowany jest grobem o charakterze trwałym. Sprawa z tego co Pan napisał dotyczy grobu murowanego przeznaczonego do pochowana więcej niż jednej osoby. Grób aktualnie jest pusty. A więc istnieje możliwość zwarcia umowy cesji do tego miejsca i przeniesienia praw i obowiązków na osoby trzecie. Administracja cmentarza może zaproponować Panu rekompensatę, wycenę za miejsce, które kiedyś Pan nabył ale nie może Pana do tego zmusić. Nie może stawiać siebie w roli monopolisty w tym zakresie i stosować ograniczenia. Ma Pan prawo do kontaktu z biurem prawnym UOKiKu i skierować pytanie w tej konkretnej sprawie – czy parafia katolicka ma prawo ograniczać Pana działania w tym zakresie. Wystarczy kontakt telefoniczny. Sprawy o naruszeniach prawa antymonopolowego na cmentarzach były już podejmowane przez UOKiK.
W r.1947 w związku ze śmiercią męża żona dokonała cyt. z dokumentu – ” zakupu ziemi na stałe użytkowanie ” ( cmentarz parafialny określa termin na 99 lat ). Żona nie żyje , małżeństwo było bezdzietne. Aktualnie dysponent grobu ( najbliższa rodzina pierwszego pochowanego ) planuje ekshumacje. Grób pozostanie pusty . Żona pochowanego ma syna z kolejnego – późniejszego małżeństwa.
Pytanie :
– czy dysponent grobu ma prawo wystąpienia do zarządu cm. o możliwość zachowania grobu na dalsze pochówki rodziny ?
– czy syn żony pochowanego ( w żaden sposób niespokrewniony z pierwszym pochowanym ) dziedziczy prawo do tego grobu ?
Zgodnie z przepisami prawa oraz wyrokami Sądów Powszechnych, w tym Sądu Najwyższego, prawo do grobu nie podlega dziedziczeniu.
Osoby spokrewnione z osobą zmarłą, po jej ekshumowaniu, powinny mieć prawo do zachowania miejsca grzebalnego w celu ponownego pochowania ale nie w celach zarobkowych (wyrok Sądu w tej sprawie). Chyba, że administrator cmentarza zaproponuje krewnym rekompensatę za okres niewykorzystany a miejsce zostanie w zasobach nekropolii. Prawdopodobnie chodzi o grób murowany bo tylko te groby mogą mieć znamiona grobów trwałych, udostępnianych na czas nieokreślony lub 99 lat, jak jest to praktykowane na cmentarzach wyznaniowych, parafialnych…