Księgi cmentarne stanowią najważniejszą dokumentację porządkującą sprawy związane z pochówkami. Nie ma znaczenia czy cmentarz jest własnością gminy czy związku wyznaniowego – np. parafii rzymsko-katolickiej. Prawo cmentarne obejmuje każdego właściciela cmentarza.
Administracja cmentarza nie jest organem uprawnionym do określania kto ma prawo do grobu. Jej obowiązkiem jest przetwarzanie danych o grobach i osobach w nich pochowanych, w celu umożliwiającym zachowanie prawa do grobu.
Analiza przypadku.
Opiekun grobu złożył w kancelarii cmentarza pismo, w którym zobowiązuje administrację do dokonania wpisu w księdze grobów oświadczenia, o przeznaczeniu wolnych miejsc w grobie. W oświadczeniu, opiekun zamieścił listę osób, które mają być pochowane w grobie. Zawarł również listę osób, którym odmawia pochówku w tym grobie.
Wnioskodawca oświadczenia dokonał w przeszłości opłaty za udostępnienie czteromiejscowego grobu murowanego, w którym pochował matkę. Był również inwestorem nagrobka, który posadowił na grobie. Jest on w konflikcie z częścią rodziny i domaga się wyłączenia tych osób z prawa pochówku w grobie rodzinnym.
Powództwo przed Sądem Okręgowym dotyczyło prawa do grobu, wobec czego administracja cmentarza nie jest stroną w rozpatrywanej sprawie. Sąd również uznał, iż powództwo podlegałoby oddaleniu z uwagi na brak interesu prawnego o jakim mowa w art. 189 k.p.c.
Sąd trafnie zauważył, że brak dokonania przez administrację cmentarza spornych wpisów do księgi grobów nie miałoby wiążących skutków prawnych. Nie istnieją żadne środki prawne, mające na celu doprowadzić do wyegzekwowania treści takiego wpisu. Nie mogłyby one zapewnić ochrony prawa do grobu wnioskującego o zapis.
Ustawa o cmentarzach i chowaniu zmarłych z dnia 31 stycznia 1959 roku, zawiera konkretny i zamknięty katalog wpisów jakie mogą być dokonane w księdze grobów. Nie przewiduje możliwości dokonania wpisu, którego domagał się opiekun grobu.
Apelacja.
Sąd Apelacyjny w pełni podzielił stanowisko Sądu Okręgowego.
Nadmienił, że zasady prowadzenia ewidencji grobów określają przepisy wydanego na podstawie art. 20 ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych z 1959 roku, rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 1 sierpnia 2001 roku w sprawie prowadzenia ewidencji grobów.
Sąd Apelacyjny przywołał katalog ksiąg cmentarnych: księgę osób pochowanych na cmentarzu, prowadzonej według numeracji narastającej, w układzie rocznikowym, księgę grobów i alfabetyczny spis osób pochowanych na cmentarzu. Zwrócił uwagę, jakie szczególne dane ma zawierać księga grobów: numer ewidencyjny, imiona i nazwisko osoby pochowanej, datę pochowania, rodzaj grobu, miejsce pochowania, adnotację o wpisie do rejestru zabytków, adnotację o wniesionych zastrzeżeniach i opłatach o których mówi art. 7 ustawy z dnia 31 stycznia 1959 roku o cmentarzach i chowaniu zmarłych.
Sąd wskazał, że zgodnie z ww. art. 7 ustawy, w księdze grobu mogą być dokonane tylko adnotacje dotyczące nagrobka, opłaty i jednoczesne wniesione zastrzeżenie dla administratora cmentarza przed ponownym użyciem grobu.
Przywołano wyrok Sądu Najwyższego.
Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 21 października 2010 roku IV CSK 113/10 wskazał że art. 7 ust. 2 ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych nie reguluje stosunków pomiędzy osobami bliskimi zmarłych. Właściwą wykładnią tego zapisu jest fakt, że złożenie zastrzeżenia i wniesienie opłaty po upływie 20 lat od poprzedniego pochówku, skutkuje nabyciem prawa do wykorzystania miejsca, które jest wiążące tylko w stosunku do administracji cmentarza. A więc nabyte prawo wyraża się tylko możnością domagania się niesprzeciwiania się przez administrację cmentarza wykonania kolejnego dochowania. Czynność ta zapobiega więc wygaśnięciu prawa do grobu. Warto zauważyć, że osoba która wniesie opłatę nie staje się dysponentem grobu. Jest to zatem działanie, uniemożliwiające administratorowi cmentarza użycie grobu w celu pochowania w nim zupełnie innych osób zmarłych.
Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że wniesienie opłaty nie daje również prawa do swobody decydowania czy i kto powinien być w grobie pochowany. To uprawnienie pozostaje wspólne dla osób bliskich zmarłego. Wynika to z własnego prawa osobistego każdej z tych osób.
Jak widać, mamy do czynienia z przepisem porządkowym. Realizuje on cel zapobiegania ponownego użycia grobu przez administrację cmentarza po 20 latach powodując, że do złożenia zastrzeżenia i wniesienia opłaty uprawnia każdą osobę.
Sąd Apelacyjny potwierdził, że z przepisów prawa nie wynika by administracja cmentarza była zobowiązana do dokonywania w księdze grobów wpisów o treści kto może a kto nie, być pochowanym w grobie.
Zapis o który rozstrzygały Sądy byłby sprzeczny z przepisami prawa regulującego ewidencję grobów, ale również z zasadami współżycia społecznego z uwagi na naruszenie praw osób trzecich – osobistych praw członków rodziny opiekuna grobu ale również i zmarłej kobiety w nim pochowanej, co do współdecydowania o przeznaczeniu wolnych miejsc w grobie dla pochowania dalszych zmarłych.
Zgodnie z prawem.
Dokonywane wpisy do ksiąg cmentarnych mają być zgodne z przepisami prawa, które narzucają konkretny zbiór danych. Księgi mają charakter porządkowy. Mają na celu ustalenie miejsca pochowania określonych osób a tym samym umożliwiają zachowanie prawa do grobu. Księga grobów nie służy do dokonywania wpisów określających kolejność, w jakiej wskazane osoby mogą być w przyszłości pochowane czy jakie pochowane być nie mogą.
Na podstawie: Wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 11 kwietnia 2014 roku VI ACa 840/13 Charakter i funkcja wpisów dokonywanych w księdze grobów.
Możesz przeczytać więcej o dokumentacji cmentarnej pod linkiem: część 1.